Jak nowa ustawa o zarządzie sukcesyjnym wpłynie na twoje rozmowy z klientem prowadzącym przedsiębiorstwo

Ostatnio otrzymuję coraz więcej zapytań dotyczących nowej ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Czytelnicy bloga i uczestnicy moich szkoleń pytają mnie o to, w jaki sposób nowe przepisy wpływają na prowadzenie rozmów handlowych z klientami przedsiębiorcami. Oczywiście mówimy o rozmowach dotyczących zakupu ubezpieczenia na życie w kontekście bezpieczeństwa rodziny i majątku firmy przedsiębiorcy. W tym artykule postaram się odpowiedzieć na większość pytań. Dlaczego moment śmierci przedsiębiorcy, który prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą jest tak niebezpieczny? Zgodnie z dotychczas obowiązującymi przepisami wraz ze śmiercią przedsiębiorcy kończy się bowiem byt przedsiębiorstwa, następcy nie będą mogli posługiwać się numerem NIP i REGON, nie będą mieli także dostępu do firmowego rachunku bankowego.

W takiej sytuacji stanęła pewna szczecińska firma, mająca sieć cukierni na północy Polski. Prowadzona była jako jednoosobowa działalność gospodarcza. Gdy nieoczekiwanie zmarł właściciel, firma przestała funkcjonować. Następcy z dnia na dzień stracili możliwość posługiwania się numerem NIP i REGON, nie mieli dostępu do rachunku bankowego, wszystkie umowy o pracę oraz umowy handlowe wygasły. Na domiar złego właściciel pozostawił żonę, która po jego śmierci również zachorowała oraz troje dzieci, które nie mogły dojść do porozumienia w zakresie tego, kto ma przejąć stery w firmie. Potrzebna była ogromna determinacja członków rodziny i zaangażowanie szeregu doradców, aby firma mogła znowu zacząć funkcjonować.

Nowa ustawa ma pomóc w przejęciu przedsiębiorstwa przez spadkobierców w bardziej „miękki” sposób. Przyjrzyjmy się teraz najistotniejszym zapisom w tej ustawy. Ustawa reguluje zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który we własnym imieniu wykonywał działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, zwanej dalej „CEIDG”, oraz kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa.

PRZEDSIĘBIORSTWO W SPADKU

W ustawie pojawia się pojęcie przedsiębiorstwo w spadku. Przedsiębiorstwo w spadku obejmuje składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci.  Przepisy ustawy odnoszące się do przedsiębiorstwa w spadku stosuje się odpowiednio do udziału przedsiębiorcy w majątku wspólnym wspólników spółki cywilnej. Właścicielem przedsiębiorstwa w spadku w rozumieniu ustawy jest osoba, która  powołana została do spadku z ustawy albo testamentu albo nabyła przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie na podstawie zapisu windykacyjnego. Co jest też bardzo ważne, właścicielem jest również małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku. Chodzi o to, że przy  firmach, które należą do wspólnego majątku, połowa firmy należy do żyjącego małżonka, a druga połowa należy do masy spadkowej. Jak dzieli się własność przedsiębiorstwa w spadku pomiędzy właścicieli?  Wielkość udziałów w przedsiębiorstwie w spadku ustala się według wielkości udziałów spadkowych lub udziałów we współwłasności przedsiębiorstwa.  Jeśli, na przykład mamy współmałżonka i dwoje pełnoletnich dzieci, a firma należała do majątku wspólnego małżonków, to sytuacja wygląda następująco: połowa firmy należy do współmałżonka, a druga wchodzi w skład masy spadkowej. Zakładając, że nie było testamentu i działa dziedziczenie ustawowe, ta druga połowa dzielona jest pomiędzy dzieci i współmałżonka w częściach równych. Przenosząc to na proporcje własności w przedsiębiorstwie w spadku, do współmałżonka należy 4/6 firmy, a do dzieci po 1/6.

USTANOWIENIE ZARZĄDU SUKCESYJNEGO

Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest spełnienie trzech warunków:

1. powołanie zarządcy sukcesyjnego;
2. wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji;
3. dokonanie wpisu do CEIDG zarządcy sukcesyjnego.

Zarząd sukcesyjny może być ustanowiony na dwa sposoby:

1. Przedsiębiorca złożył wniosek o wpis do CEIDG zarządcy sukcesyjnego (zostaje on wtedy automatycznie ustanowiony w dniu śmierci przedsiębiorcy)
2. Po śmierci przedsiębiorcy wniosek o wpis do CEIDG zarządcy sukcesyjnego składają:

• małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku lub
• spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
• spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek albo
• zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

W powyższych przypadkach do powołania zarządcy sukcesyjnego wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100. Powołanie zarządcy sukcesyjnego albo wyrażenie zgody na powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedstawiciela ustawowego osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych albo której zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego. Czyli w przypadku, kiedy powołana do dziedziczenia jest niepełnoletnia osoba, zarządcę sukcesyjnego wybiera opiekun prawny bez ingerencji sądu opiekuńczego. Bardziej ryzykowną dla ciągłości biznesu i zabezpieczenia interesu rodziny opcją, wydaje się być możliwość wyboru zarządcy sukcesyjnego przez – uwaga – nie spadkobierców (czyli osoby, które dysponują prawomocnym postanowieniem sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktem poświadczenia dziedziczenia), lecz osoby które przyjęły spadek, ale mogą jeszcze nie zostać uznane przez sąd za spadkobierców. Zarządca sukcesyjny może zostać zatem wybrany np. przez osobę, która zostanie później uznana za niegodną dziedziczenia, bądź z innych przyczyn nie stanie się spadkobiercą.

ZASADY FUNKCJONOWANIA ZARZĄDCY SUKCESYJNEGO

Zarządca sukcesyjny dokonuje czynności zwykłego zarządu w sprawach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Zarządca sukcesyjny dokonuje czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu za zgodą wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w przypadku braku takiej zgody – za zezwoleniem sądu. Oczywiście, jeśli właścicieli nie ma na co dzień w firmie, to trudno im będzie kontrolować wszystkie poczynania zarządcy sukcesyjnego, jeśli jest on osobą trzecią. Czasami może to rodzić sytuacje, w których zarządca sukcesyjny wykroczy działaniem poza czynności zwykłe, a właściciele dowiedzą się o tym dużo później, kiedy pewnych spraw nie będzie już można odwrócić lub będzie to bardzo trudne. Na szczęście sąd opiekuńczy ogranicza zarząd sukcesyjny majątkiem osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych albo której zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli jest to niezbędne dla zapewnienia prawidłowego sprawowania zarządu majątkiem tej osoby. Sąd opiekuńczy określa, jakie czynności w zakresie zarządu majątkiem osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych albo której zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, nie mogą być przez zarządcę sukcesyjnego dokonywane bez zezwolenia sądu.

TERMIN USTALENIA ZARZĄDCY SUKCESYJNEGO

Jak znam życie, niewielu przedsiębiorców ustali zarządcę sukcesyjnego za życia. Polacy nie są znani w świecie z takiej cechy jak przewidywanie i zapobieganie nieszczęściom:). Jeśli zarządca sukcesyjny będzie wyznaczany po śmierci przedsiębiorcy, to ustawa przewiduje możliwość jego wyboru jedynie przez dwa miesiące od dnia jego śmierci (60 dni). Termin ten powszechnie uznawany jest za zbyt krótki. Wystarczy bowiem mieć nieco tylko doświadczenia w sprawach z zakresu prawa spadkowego, aby wiedzieć, że jest wiele kroków do podjęcia po otwarciu spadku, tj. chociażby ustalenie kręgu spadkobierców, które często trwają długo i trudno je przyspieszyć. Dodać także należy, że rodzina po, czasem niespodziewanej, śmierci nestora rodu, potrzebuje także czasu aby oswoić się i przystosować do nowej sytuacji. Biznes wymaga szybkości działania, nie ma jednak powodu, aby uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego, jeżeli taka opcja miałaby być wybrana przez spadkobierców, miało wygasać po tak krótkim czasie.

JAK ROZLICZA SIĘ ZARZĄDCA SUKCESYJNY Z WŁAŚCICIELAMI PRZEDSIĘBIORSTWA W SPADKU

Zysk, który generuje firma, jest wypłacany w odpowiednich częściach właścicielom przedsiębiorstwa w spadku przez zarządcę sukcesyjnego.  Właściciele przedsiębiorstwa w spadku mogą żądać podziału i wypłaty zysku dopiero z upływem roku od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego i z końcem każdego kolejnego roku za rok poprzedni. Na szczęście dla właścicieli, na ich żądanie, zarządca sukcesyjny może wypłacać im zaliczki na poczet przewidywanego zysku, chyba że byłoby to sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki. Warto też pamiętać, że zaliczki mogą być wypłacane wyłącznie ze środków pieniężnych.

WYGAŚNIĘCIE ZARZĄDU SUKCESYJNEGO

Dochodzimy do bardzo istotnej kwestii: Jak długo można ciągnąć przedsiębiorstwo w spadku? Sprawdźmy najważniejsze kwestie. Zarząd sukcesyjny wygasa z:

1. upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku ani zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
2. dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości;
3. dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez jedną osobę,
4. dniem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku;
5. upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.

Spójrzmy na chwilę na punkt czwarty. Wydając postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd jedyne wskazuje, kto jest spadkobiercą, a także z reguły określa jedynie, jaki udział w majątku spadkowym przypada na rzecz konkretnych spadkobierców. Żeby zadecydować, które z przedmiotów należących do spadku staną się własnością konkretnego spadkodawcy, należy przeprowadzić tzw. dział spadku. Dopiero po dokonaniu działu spadku, określone przedmioty stają się wyłączną własnością poszczególnych spadkobierców. Do czasu działu spadku majątek spadkowy stanowi jedną całość. Można więc jasno określić, że idea przedsiębiorstwa w spadku i zarządu sukcesyjnego, służy głównie do zabezpieczenia firmy w przypadku skomplikowanych spraw spadkowych. W przypadku prostego dziedziczenia służy ewentualnie tylko do przedłużenia okresu, w którym nie trzeba likwidować firmy. Mając, na przykład nieletnie dzieci, współmałżonek zmarłego spadkobiercy nie musi przeprowadzać działu spadku. Przedsiębiorstwo w spadku będzie ich wspólną własnością przez maksymalnie dwa lata. Wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego będzie zasadniczo równoznaczne z wykreśleniem działalności gospodarczej z CEIDG – oznacza to w efekcie, że następca prawny dziedziczący przedsiębiorstwo wciąż będzie zobligowany do otworzenia i prowadzenia własnej działalności. Pod tym kątem nie znikną więc wszystkie problemy, jakie wiążą się z sukcesją przedsiębiorstw.

JAKIE KORZYŚCI I ZAGROŻENIA WYNIKAJĄ Z USTAWY?

W kontaktach z klientami często mamy sytuację, kiedy spadkobiercy nie są przygotowani do prowadzenia przedsiębiorstwa i nie znają nikogo, kto mógłby być obdarzony zaufaniem i stać się zarządcą sukcesyjnym. W takiej sytuacji jedyne, w czym pomaga nowa ustawa, to danie przyszłym spadkobiercom dwóch miesięcy, w ramach których firma istnieje dalej. Przed tą ustawą firma likwidowała się natychmiast w momencie śmierci przedsiębiorcy. Po tym czasie spadkobierców dopadają wszystkie kłopoty związane z likwidacją przedsiębiorstwa. W tym okresie dwóch miesięcy małżonek, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie i/lub spadkobiercy mogą zarządzać firmą poprzez wykonywanie czynności koniecznych do zachowania majątku firmy i jej skutecznego funkcjonowania takich jak: sprzedaż rzeczowych aktywów obrotowych lub zaspokajanie roszczeń, czy przyjmowanie należności. Oczywiście zarządcą sukcesyjnym może stać się współmałżonek lub jeden ze spadkobierców. To wydłuży możliwość istnienia przedsiębiorstwa do dwóch lat. Jeśli jednak właściciele przedsiębiorstwa w spadku zdecydują się na powołanie osoby trzeciej na funkcję zarządcy sukcesyjnego, to powinni pamiętać o tym, że zarządca sukcesyjny nie odpowiada swoim majątkiem za zobowiązania firmy (chyba że udowodnimy mu nierzetelne wykonywanie obowiązków, które spowodowało szkodę). Wyjątkiem są zaległości podatkowe, wtedy zarządca sukcesyjny odpowiada solidarnie wraz z właścicielami przedsiębiorstwa.

JAK UWZGLĘDNIĆ NOWĄ USTAWĘ W ROZMOWACH HANDLOWYCH Z KLIENTAMI

W momencie rozmów z klientem przedsiębiorcom będziemy musieli wziąć nową ustawę pod uwagę. Ponieważ rozmawiamy o skutkach ewentualnej śmierci przedsiębiorcy, konieczne będzie lepsze poznanie bieżącej sytuacji. Powinniśmy pozyskać poprzez pytania następujące informacje od klienta:

• Czy i w jaki sposób rodzina pomaga w prowadzeniu firmy.
• Czy majątek firmy jest objęty wspólnością majątkową współmałżonków.
• Jak wielki wpływ na sukces firmy mają umiejętności, kontakty i wiedza klienta.
• Jak klient widzi sytuację firmy po jego śmierci.

W zależności od odpowiedzi na te pytania ustawa o zarządzie sukcesyjnym będzie miała większy, mniejszy lub żaden wpływ na sytuację finansową firmy i spadkobierców.

1. Jeśli rodzina/spadkobiercy aktywnie wspomagają prowadzenie firmy i mogliby prowadzić bez problemu firmę po śmierci klienta, nowa ustawa łagodzi proces zmiany poprzez wydłużenie okresu, w którym muszą założyć nową firmę do maksymalnie dwóch lat od śmierci klienta.
2. Jeśli rodzina nie jest związana z firmą i nie zna się na jej prowadzeniu, ustawa nie wiele pomaga, może tylko wydłużyć agonię przedsiębiorstwa, powodując ryzyko zwiększania się długów firmy i obciążeń wynikających z kosztów prowadzenia przedsiębiorstwa. W takiej sytuacji zakup ubezpieczenia, które pomoże rozliczyć firmę i wesprze niezależnym kapitałem spadkobierców, jest na pewno bezpieczniejszym rozwiązaniem.
3. Najbardziej ryzykowne, według mnie, rozwiązanie, to przekazanie firmy w ręce osoby trzeciej, która staje się zarządcą sukcesyjnym i dosyć swobodny sposób może zarządzać firmą, nie podejmując zbyt dużego personalnego ryzyka.